Abbema te Friens – Mts Bergsma

Stelpboerderij uit 1890 – Friens VH-07

In 1890 verrees, een paar honderd meter ten noord-oosten van de kerk van Friens een nieuwe boerderij. De stelp Abbema werd gebouwd op een ‘kâld stee’, hetgeen betekent dat er voorheen niets stond. De landerijen bij de nieuwe boerderij waren dezelfde als die van Zathe Abbema. De oude boerderij (FSC-07) op de terp werd toen afgebroken. Met de verplaatsing lag de nieuwe boerderij gunstiger ten opzichte van de weilanden.

Een generatie later, op 24 januari 1923 werd de nieuwe boerderij provisioneel verkocht in herberg ‘De Drie Romers’ te Roordahuizum, tegelijk met ‘De Ronde Schoorsteen’ (HSC-09), een boerderij te Tsienzerburen. Mogelijk hadden beide pleatsen dezelfde eigenaar. Op het moment van verkoop was Eeltje Sijbrens de Groot boer op Abbema te Friens. Vermoedelijk had hij zijn vader hier opgevolgd. Eeltje’s termijn liep nog tot 12 mei 1928 en hij betaalde f 2.900 huur per jaar.

Belangstellenden en strijkgeldschrijvers konden een bod uitbrengen op de zeer vruchtbare, gunstig gelegen ‘Sate en Landen’ ter grootte van 21-01-90 ha (57,2 pdm). Abbema werd omschreven als ‘een solide, best onderhouden stelphuizinge, met stalling voor 30 hoornbeesten en 2 paarden’. Op het erf stonden een houten hok voor wagenberging en een varkenshok. Verder was er een recent gebouwde betonnen gierkolk, met een inhoud van 40 m3.

Zoals gebruikelijk vond de definitieve veiling met toewijzing drie weken later plaats, in een andere herberg. Op 7 februari 1923 kwamen de kandidaat-kopers hiervoor bijeen in herberg ‘De Gouden Leeuw’ in Roordahuizum. De boerderij werd in 13 percelen geveild. Er was weinig animo, talrijke bieders, maar niemand die een eindbod uitbracht op het geheel. Dat betekende dat de ‘pleats útinoar fleach’. De strijkgeldschrijvers zaten er aan vast, wat voor de huurder ongetwijfeld veel administratieve rompslomp betekende, omdat elk stuk land een andere huurbaas kreeg.

Een aantal jaren later, toen Eeltje (ook wel Eeling genoemd) de Groot hier als pachter zijn laatste zomer achter de rug had, had er een onderhandse verkoop plaatsgevonden. Gerrit Jacobus Hofstra, met als beroep ‘veehouder te Akkrum’, ging op 30-9-1927 naar de notaris om zeven van de oorspronkelijk percelen op zijn naam te laten zetten. Voorafgaand had hij moeten onderhandelen met 9 verschillende personen, omdat enkele percelen twee eigenaren hadden. Dat deden strijkgeldschrijvers wel vaker, om het risico te delen. Hofstra betaalde f 45.635 en kreeg daarvoor de boerderij met 13-13-50 ha weiland. In de tien jaren daarna, tot 1938, sloot hij nog een aantal transacties waarmee hij 4-66-70 ha land verwierf voor totaal f 10.235. Als resultaat bezat hij voor f 55.870 weer een complete boerderij, met 17-80-20 ha land.

Hofstra (geboren 1890) had de boerderij gekocht met het oog op de toekomst, doch verhuurde hem eerst een aantal jaren. Zijn dochter Rigtje Gerrits Hofstra (1915-2000) trouwde op 6 mei 1936 met Rein Gooyes Brouwer (1913-1971). Ze waren toen 21 resp. 22 jaar en begonnen op 12 mei van dat jaar als nieuwe boer en boerin op Abbema. Het jonge paar kreeg in Friens hun eerste dochtertje, met de naam Elisabeth (roepnaam Lize).

In het voorjaar van 1940 zocht Gerrit Hofstra een nieuwe pachter voor ‘Zathe en Landen Abbema’, groot 18-26-00 ha. Opmerkelijk in zijn advertentie was de zin ‘bezichtiging NIET op maandag of zaterdag’. Een tekst met de opmerking ‘Niet op Zondag’ was nl. gebruikelijker.
Vrijwel tegelijkertijd kondigde Rein Brouwer een boelgoed aan, om zijn 25 koeien en alle andere levende have en werktuigen te verkopen. Half mei, net toen de oorlog uitbrak, vertrok het kleine gezin naar Henshuizen; naar de boerderij van Gerrit Hofstra, die vertrok naar Oudeschouw.

In april 1951 was er wederom boelgoed op Abbema. De huurboer Gerrit S. van der Meer moest na 10 jaar plaats maken. Dit is minder dramatisch dan het lijkt, want bij het aangaan van de huur werden ook afspraken gemaakt over de huurtermijn. Gedurende die periode mocht de eigenaar de huur (die bepaald was op f 2.100) niet verhogen, maar daarna was hij weer vrij. Van der Meer verkocht een ‘doorfokt beslag stamboekvee’ (o.a. 22 koeien en 2 paarden) alsmede het ‘boerenreeuw’ (het machinepark). Varkens of biggen had hij niet, of niet meer.

Hofstra, die hier dus nooit zelf boer is geweest, verkocht op 2-4-1951 de boerderij met ruim 18 hectare land voor f 55.000 onderhands. Hij ontving f 15.000 bij aankoop en leende de rest van het bedrag aan de koper, tegen 5% rente. Dit is een vrij ongebruikelijke transactie, waarschijnlijk bedoeld als een soort pensioenregeling. Na al die jaren, met een crisis en vijf jaar oorlog, was de verkoop opbrengst ongeveer evenveel als wat hij er voor had betaald.

De nieuwe eigenaar werd Joseph (J.N.) Bergsma, die in 1938 was getrouwd met Margarete (M.G.) Schwarting. Ze waren boer bij de Potmarge in Leeuwarden, maar daar kwamen ze met hun bedrijf in de knel vanwege de stadsuitbreiding. In Friens hadden ze weer de ruimte om te groeien. In het Fries Landbouwblad (serie ‘Lân, Folk en Pleats’) vertelde Bergsma in 1966 dat ze toen 50 pdm land in eigendom hadden, er 12 pdm bij huurden, en 30 koeien molken. Nadat Joseph Bergsma eind 1968 stierf (nog maar 62 jaar oud) werd hij als boer opgevolgd door zijn zoon Henk. In 1970 trouwde Henk (H.A.J.) Bergsma met Nel (P.A.M.) Swart. Om de continuïteit van het boerenbedrijf zeker te stellen kwam de opvolger met zijn moeder een langlopend pachtcontract overeen.

Toen ik in 2021, dus 55 jaar na de schrijver van het stukje in het Fries Landbouwblad, hier een bezoekje bracht bleek het grondoppervlak van Abbema aanmerkelijk vergroot. Inmiddels wordt het bedrijf gerund door de gebroeders Johan en Jos, de 3^e generatie Bergsma die boer is op Abbema. Zij hebben in 2009 een nieuwe melkstal met ruimte voor 200 koeien laten bouwen. De oude stelp uit 1890 is overigens nog grotendeels origineel en in goede staat. Zo is onder meer het dak volledig vernieuwd. De schuur doet nu dienst als opslag en garage en zo nu en dan vindt de dorpsgemeenschap van Friens hier onderdak voor een feest of een cultureel evenement.