It Heechhiem

Vier generaties Deelstra waren boer op ‘It Heechhiem’

Bijna alle boerderijen in de Suorein (tussen Irnsum en Grouw) hebben een naam. Zo komt in de Schotanus atlas van 1718 onder meer ’t Hoog Hiem’ voor. Of deze naam al eerder bestond valt niet te zeggen. In ieder geval is hier sprake van een hoog gelegen boerenerf, op de restanten van een oude terp.  De huidige stelpboerderij It Heechhiem is gebouwd in 1907

Het Stemkohier van 1640 (Grouw, boerderij nummer 3) vermeldt dat er toen twee eigenaren waren: de erfgenamen Wygara (Wijngaarden?) en Aarn Pyters (Arend Pieters). In datzelfde jaar 1640 staat Broer Jentjes vermeld als boer en huurder.

Eigenaren en gebruikers 18e eeuw
In 1700 wordt de boerderij bewoond door Bonne Willems. Twee jaar eerder was hij al eigenaar van 20 pondemaat (pdm) land in deze boerderij, terwijl twee anderen resp. 10 en 20 pdm bezaten. Door de jaren varieert de grootte van de boerderij (ruim 25 ha in 1700), waarbij er steeds meerdere eigenaren zijn. Volgens het stemkohier van 1728 waren dat: Jacob Tomas met 19 pdm, Tomas Andries met 19 pdm en Harmen Jans met ruim 31 pdm. De boerderij is dan 70 pondematen groot en laatstgenoemde Harmen Jans is tevens gebruiker.

Ondanks het versnipperde bezit is deze zathe door de eeuwen heen waarschijnlijk wel (grotendeels) als één geheel in gebruik geweest. Zo was in de periode vanaf 1788 ene Gerben Jans (1765-1808) hier boer. Vermoedelijk met ingang van 1787 toen hij trouwde met Sijtske Heeres (Sytske Herres), geboren ca. 1762 en uit Grouw afkomstig. Na zijn overlijden bleef zij hier nog minimaal 20 jaar boerin.

Familie Wartena als eigenaars
Begin 19e eeuw werd het kadaster ingevoerd. Volgens de gegevens van 1832 is de familie Wartena op dat moment eigenaar van de boerderij en ruim 20 hectare bijbehorend land. Het geheel staat dan op naam van Froukje Wijbrens Wartena.

In 1841 was de boerderij in gebruik bij Anne Gerbens Ringnalda (1797-1863), in 1819 getrouwd met Albertje Rinzes van der Meulen (1798-1870). Hij was een zoon van de eerder genoemde Gerben Jans en Sytske Herres (Tietsma), wiens zuster Feikje Herres (Tietsma) in 1797 trouwde met Auke Ruurds Wartena (overleden in 1839, ouderdom 64 jaar).

In 1841 bracht de boerderij, toen met ruim 24 ha land, fl. 27.449,75 op, maar deze veiling eindigde met maar liefst acht verschillende eigenaren… De familie Wartena behield zelf een gedeelte, want de vier kinderen van Auke Ruurds Wartena zouden in 1856 de nalatenschap van hun ouders verdelen.

De boerderij met 2 stukken land (totale waarde fl. 11.720) kwam toen in handen van Ruurd en Herre Aukes Wartena. Het betrof: “Eene huizinge en schure met hieminge en ruime hovinge, staande en gelegen onder den dorpe Grouw”. Ten westen van de boerderij was een boomgaard van ruim 25 are.

Aan de andere zijde “behoort het ten oosten gelegen gedeelte van den ouden weg, als liggende onafgescheiden aan den puinweg van het dorp Grouw” bij het erf van de boerderij.

In de Eekhoff atlas van 1849/59 is de boerderij aangegeven als “het Hooghiem”, gelegen tussen de boerderijen Jongama en Hania. Bij de weg naar Grouw staat de tekst “Reiners-weg nu Puin-weg 1842”.

De Reinersweg, die al in 1543 bestond, liep vanaf Grouw tot de boerderij Jongama State. Later werd de weg verlengd naar ‘It Heechhiem’ en mogelijk een stukje verder, tot aan de Hania Sloot achter de boerderij. De oude puinweg slingerde met een bocht langs de zuidkant om de boerderij. Tegenwoordig loopt de geasfalteerde weg van Grou naar Jirnsum aan de noordkant langs de ‘Het Hooghiem’.

Vanaf 1870 familie Deelstra
Pieter Wisses Deelstra (1821-1912), in 1847 getrouwd met Antje Goytzens Harmensma (1819-1861), begon als koemelker, zoals blijkt uit een akte van 1850. In dat jaar kocht hij namelijk een stuk hooiland aan het Nieuwdiep en Nauwdeel, uit de veiling van de zathe ‘Klein Toetsma’. Twintig jaar later, op een veiling in 1870, koopt hij de stelphuizinge met 1 perceel weiland (6 pdm) van Ruurd Aukes Wartena.

Het betreft de boerderij Het Hooghiem, omschreven als: “Eene nette en wel onderhoudende Stelphuizinge gequoteerd nummer 10, waarin twee woonkamers, waarvan de eerste met een lichtraam ten oosten, uitgangdeur aan het erf, schoorsteen, bedsteed, waaronder keldertje, kast en opgang door middel eener trap naar eene uitmuntende zolder, en de tweede net behangen met twee lichtramen ten oosten en een dito ten zuiden, van binnenblinden voorzien, schoorsteen, twee bedsteden waaronder kelder en eene kast, vervolgens molkenkelder met licht of luchtscheppingen, ten oosten en noorden, regenwatersbak, buithuis waarin stalling voor twaalf hoornbeesten, bedsteed, putwaterspomp, secreet, uitgangdeur aan het achtererf, doorloop naar de schuur (alwaar de kaasketel die buiten de koop is) schuur met paardestal, stookhut, brugje voor huis, varskenshok, houten hooiberg en buithuis met zolder waarin stalling voor veertien hooibeesten en eene putwaterspomp, secreet op de wal, ruime hieminge, boomgaard, boomen en plantagie cum annexis, staande en gelegen aan den algemeene rijdweg onder Grouw, benevens een plekje weidegrond aan de noordoostzijde van de kunstweg aldaar.”
Tussen de bocht in de oude weg en het afgesneden deel lag namelijk een klein stukje weiland, dat de fam. Deelstra later ‘it trijehoekje’ zou noemen.

Ten tijde van de verkoop was de boerderij in gebruik bij Wijtze Herres Wartena. Toen deze vertrok op 12 mei 1871, kocht Deelstra van hem tegen taxatieprijs “de karnmolen, het varkenshok en de op de hieminge aanwezige hooiberg met buithuis en de daarin aanwezige zolder en putwaterspomp”.

De Deelstra’s kopen meer land
In de jaren na 1870 verwierf de familie Deelstra alle percelen, die bij de oorspronkelijke boerderij Het Hooghiem hadden behoord. Zo werd in 1872 onderhands een stuk greidland gekocht van Wigger Arnoldus Peereboom uit Bolsward, die er in 1869 als strijkgeldschrijver aan was blijven hangen. Hij betaalde toen fl. 3.438,25 maar kreeg er drie jaar later fl. 4.250 voor terug.

In 1875 verkocht Hendrik Pieters van der Goot “uit de hand” het naastliggende stuk weiland voor fl. 6.700 aan P.W. Deelstra. Diens zoon zette het aankoopbeleid voort en nam een stuk weiland ‘De Terp” (gelegen aan de Hania-sloot en zeer geschikt ter afgraving van aarde) over van Sijze Jogchums van der Goot.

In 1912 kwam de watermolen, die alle percelen van de boerderij bemaalde, in zijn bezit. Voor het molenerf en het naastgelegen weiland “Het Molenstuk” betaalde Deelstra ruim fl. 2.500. Daarbij kwam de nog overname van de watermolen, met hekken, stekken, dammen en pomp ter waarde van fl. 600. Met de komst van het waterschap werd de molen buiten gebruik gesteld. Toen de kinderen er een fikkie in stookten brandde de molen af, waarna hij werd afgebroken…

Pieter Wisses Deelstra was een kleinzoon van Tjeerd Pieters Deelstra (1747-1822), boer op Allingawier (bij Goattum). In 1811 koos hij de familienaam Deelstra, naar de vlakbij gelegen vaart ‘It Wide Deel’. Pieter Deelstra werd heel oud, maar toen hij in 1912 overleed was de grond van Het Hooghiem nog steeds niet in één hand. Er moesten nog vier eigenaren worden uitgekocht…

In 1906 had Pieter Wisses Deelstra de oude boerderij met ruim 6 ha land verkocht aan zijn zoon Gooitzen. De hierboven beschreven stelp had een melkkelder (molkenkelder), wat gebruikelijk was in de tijd dat boter en kaas nog op de boerderij werden gemaakt.

Gooitzen Pieters Deelstra (1856-1937) trouwde in 1886 met Wipkje van der Schaaf (1859-1912) en vanaf dat moment waren ze boer en boerin op Het Heechhiem.

Hij liet de oude boerderij afbreken en op dezelfde fundamenten verrees een nieuwe stelp, die aan de zuidkant werd vergroot en geen melkkelder meer had. De bouwkosten bedroegen fl. 7.000 en deze boerderij staat er anno 2012 nog steeds. In de voorgevel bevindt zich een ingemetselde steen: “De eerste steen gelegd door Pieter Wisse Deelstra Gz. en Anna G. Deelstra, den 7 juni 1907”. Anna (geb. 1887) en Pieter (1890-1978) waren de kinderen van Gooitzen Deelstra en Wipkje van der Schaaf.

De afgraving van de oude huisterp
Tussen de boerderij en de oude Haniasloot ligt een stuk weiland met de oude naam “De Terp”. Tot in de jaren ’30 van de vorige eeuw werd hier in eigen beheer grond afgegraven: twee spadieptes, wat overeenkomt met ongeveer een halve meter. De vrijgekomen grond werd gebruikt als een soort kunstmest voor de omliggende weilanden.

De derde generatie Deelstra deed zijn intrede in 1914 toen Pieter Wisse Deelstra Gzn. op 24 jarige leeftijd boer werd op Het Hooghiem. In mei van dat jaar trouwde hij met Hylkje Geertruida van der Meer (1892-1982).

Zij was een dochter van Hette van der Meer en Sjoukje van der Krieke. Deze Hette was een bekende hardrijder. Ook dochter Hylkje kon snel schaatsen op de kortebaan. Het zat in de familie, want haar kleindochter zou later wereldkampioen worden: dat was Atje Keulen-Deelstra.

Schuin voor de boerderij staat nog de oude stookhut (‘fjûrhok’). Veel boerderijen hadden vroeger zo’n bijgebouwtje, dat tevens dienst deed als zomerwoning. Zo ook het gezin van Pieter Deelstra en Hylkje van der Meer. Elke zomer, van 12 mei tot ver in september, woonden ze met hun zeven kinderen in de stookhut. ’s Nachts sliepen ze in de bedsteden van de boerderij.

De vierde generatie en daarna…
Wiepke Deelstra (getrouwd met Maaike Lantema) volgde zijn vader in 1952 op en zou de boerderij runnen tot mei 1964. Daarna woonden er geen Deelstra’s meer en verhuurde zijn vader de zathe en landen aan Herre Hooghiemster en Wietske Rinzema, die er 23 koeien hielden. Op dat moment was de boederij ruim 19 hectare groot en bedroeg de pachtsom fl. 3.975.

Ten tijde van de ruilverkaveling werd al het land verkocht aan de SBL (Stichting Beheer Landbouwgronden) en de boerderij ‘aan zijn agrarische bestemming onttrokken’.

Herre Hooghiemster kocht de stelp van Deelstra, om er zelf nog een tijdje te blijven wonen. Hooghiemster, wiens naam toevalligerwijze precies bij de boerderij paste, liet het naambord “Hooghiem” aanbrengen. Later verkocht hij het gebouw met het erf. De huidige eigenaar maakte er een woonboerderij van.

Inmiddels, anno 2012, staat It Heechhiem opnieuw te koop.

Bronnen: Artikel Fries Landbouwblad 5 juli 1968 door Hinne de Haan, mededelingen van dhr. P.W. Deelstra, april 2012.