Historie Irnsum - Gerben Sipkes Rijpma

Het gezin van Gerben Sipkes Rijpma (1843-1934)

In oude aktes en documenten uit de tijd rond 1900 duikt de naam G.S. Rijpma te Irnsum regelmatig op. Hij was een zoon van Sipke Rijpma uit Rauwerd die goed in de slappe was zat. Voor de nieuwbouw (in 1877) van de NH-kerk te Irnsum had het kerkbestuur financiering nodig. Ze leenden van Rijpma sr. een bedrag van maar liefst 5.000 gulden. Een aantal jaren later werd zijn zoon kerkvoogd in Irnsum.

In 1886 bestond het Irnsumer college van kerkvoogden uit drie welgestelde boeren: Gerben Sipkes Rijpma, Klaas Feites de Haan en Gerben Hoekstra. In 1905 was hetzelfde drietal nog in functie. Zij behoorden tot de notabelen van het dorp.

Het gezin van Gerben Sipkes Rijpma

Gerben Rijpma werd geboren in 1843 en trouwde op 21 mei 1868 met Mintje Gerrits Alberda (1845-1927).

Het echtpaar kreeg vier dochters: Jetske (1869), Antje (1871), Fetje (1873), Aukje (1879) en één zoon: Sipke (1881).

De familie Rijpma stamt af van Jencke Aerns en Anna Dircksdr. Deze Jencke (een oude vorm van Jentsje) Aerns werd in 1591 genoemd als dorpsrechter te Irnsum en behoorde als zodanig tot de dorpselite. Een bron uit 1580 vermeldt hem als administrateur van de kerkelijke opbrengsten. Zijn zoon Rienck Jenckes (ca. 1586-1670) was in 1640 boer op Pleats 16 te Irnsum.

In 1811 was het Gerben Sipkes (1786-1849), één der nazaten van Jencke Aerns, die in Hartwert de achternaam Rijpma aannam. Hun oudste zoon Sipke (1813-1898) trouwde met Jetske Joukes Gerbrandy en werd boer in Rauwerd op Pleats 43. Deze Jetske was een oudtante van Pieter Sjoerds Gerbrandy, de latere minister-president.

Sipke Rijpma en Jetske Gerbrandy kregen twee kinderen: Gerben (over wie dit verhaal gaat) en Fetje (1840-1927). Nadat Sipke Rijpma sr. in 1898 te Rauwerd was overleden bleek dat zijn nalatenschap bijna fl. 124.000 bedroeg. Het voor die tijd enorme bedrag werd verdeeld tussen Gerben Rijpma en zijn zuster. Zij overleed in 1927 kinderloos, zodat de familie Rijpma opnieuw kon erven.

Gerben Rijpma is vanaf 1866 jarenlang boer geweest te Oudeschouw, onder Irnsum. Zie hiervoor de rubriek Boerderijen.

Cafe Poppes aan de Wijde Steeg was van G.S. Rijpma

Rijpma koopt een café

Uit de krant van 2 november 1899:
"Bij de jl. dinsdag gehouden verkoop van het logement Olivier is eigenaar geworden de heer G.S. Rijpma alhier voor de som van fl. 4.079".
Verkoper was Cornelis Olivier, de uitbater van Café "Het wapen van Rauwerderhem", het oudste café van Irnsum. De mensen in het dorp zullen verbaasd zijn geweest dat Rijpma het café kocht. Spoedig zou blijken dat zijn schoonzoon kastelein zou worden. Hinne Poppes, de nieuwe herbergier, overleed in 1908, nog maar 38 jaar oud. De herberg werd omgedoopt in "Zaal Dölle", de naam van de nieuwe eigenaar.

Rijpma was bestuurslid van de hengstenvereniging

Kort na de eeuwwisseling, in 1901, werd de Vereeniging ter veredeling van het Paardenras "Irnsum en Omstreken" opgericht. Een van de bestuursleden was Gerben Rijpma. Alleen aandeelhouders konden lid worden. Op de lijsten van aandeelhouders heeft hij aandeel nummer 34 in 1901 als "veehouder te Irnsum", in 1916 en 1923 staat er alleen "te Irnsum". Zijn zwager Jan Sybrens Mensonides, veehouder te Rauwerd (gehuwd met zijn zuster Fetje) kocht aandeel 35 en zoon Sipke had nummer 36. Deze was in 1901 "veehouder te Akkrum", doch staat op de lijsten uit 1916 en 1923 als "veehouder te Irnsum". Hij was boer te Oudeschouw, aan de Irnsumer zijde.

Het grote renteniershuis van Gerben Rijpma rond 1920

Het rentenierhuis

Op 2 juni 1906 kreeg Rijpma van de gemeente een bouwvergunning voor een nieuwe woning. Deze kwam pal naast de NH-kerk te staan, aan de zuidzijde. In latere jaren werden hier nog enkele huizen naast gebouwd.

Kort voor de 2e wereldoorlog werd in dit huis de Boerenleenbank gevestigd.

De namen van de kinderen van dochter Antje staan op de gevelsteen van pake’s huis, naast de voordeur:
"De eerste steen gelegd in 1906 door Catharina en Gerben Poppes".

Gerben Rijpma en zijn vrouw hebben hier lange tijd gerentenierd. Zijn vrouw haakte en borduurde veel en heeft altijd de oude Friese klederdracht gedragen, tot haar dood in 1927.

In 1931 verhuisde Gerben Rijpma met zijn oudste ongetrouwde dochter Jetske naar Naarden, waar hij nog een mooie villa liet bouwen. Daar overleed hij in 1934 op 90-jarige leeftijd, doch hij werd begraven in zijn geboorteplaats Rauwerd.

Rijpma bouwt zijn tweede boerderij

In 1927 liet Gerben Rijpma bij Rauwerd een nieuwe boerderij bouwen. De eerste steen werd gelegd door zijn achterkleinzonen Max Gerben Poppes en Guillaume Louis Rinck. Op 31 januari van dat jaar waren zowel Rijpma's vrouw als zijn zuster overleden. Ongetwijfeld was de stelpboerderij bedoeld als geldbelegging voor zijn kinderen. Huurder van de boerderij werd Jan Bottema.

1- Jetske Rijpma (1869-1934)

De oudste dochter van het gezin is nooit getrouwd geweest. Zij bleef wonen op de boerderij en ging met haar ouders mee naar het rentenierhuis in het dorp. Hier verzorgde zij hen en ze verhuisde later samen met haar vader (nadat die weduwnaar was geworden) naar Naarden, om dichterbij de familie te zijn. "Tante Jets" was een lieve, zorgzame vrouw die altijd chique gekleed ging. Zij werd maar 64 jaar en overleed in Rotterdam.

2- Antje Rijpma (1871-1920)

De tweede dochter trouwde in 1892 met Hinne Jacobs Poppes, geboren te Wijckel in Gaasterland. Ze gingen wonen in Sneek, waar hun eerste kind ter wereld kwam. Na enige tijd in Metslawier te hebben gewoond, kwam het echtpaar naar Irnsum, waar Antje haar vader de oude herberg voor hun had gekocht. Op 5 mei 1908 kwam er een einde aan het leven van Hinne Poppes.

Hinne Poppes heeft zijn eigen vader niet gekend: die stierf toen hij nog maar zes maanden oud was. Zijn moeder hertrouwde met Pieter van der Feer en ze werden boer op de oude boerderij te Oudeschouw, achter de grote stelp die Rijpma had laten bouwen.

Het gezin van Antje Rijpma en Hinne Poppes telde twee kinderen: Catharina (geb. 1892 te Sneek) en Gerben (geb. 1895 te Metslawier). Rond 1900 was er in Irnsum "eene hardrijderij van schoolkinderen". Bij de meisjes van de 2e klas won Tine Poppes de eerste prijs.

Beide kinderen kregen een goede opleiding in volgden de HBS. Speciaal voor hun ging moeder Antje in Leeuwarden wonen. Als weduwe Poppes werd ze herinnerd als een keurig geklede dame die goed was voor haar kinderen maar wel een weemoedige inslag had. Ze was nog maar 48 jaar toen ze stierf.

Dochter Catharina behoorde tot de eerste meisjes in Friesland die naar de HBS gingen. In 1919 trouwde ze met drs. Guillaume Rinck die huisarts was in Hellum (provincie Groningen). In 1927 vertrok het echtpaar naar Rotterdam, om daar een nieuwe huisartsenpraktijk op te bouwen.

Na zijn HBS-tijd trouwde Gerben Poppes in 1920 met Elisabet Pentermann en samen vertrokken ze naar Medan op Sumatra, in het toenmalige Nederlands Indië. Daar is Poppes werkzaam geweest als planter op een plantage van "Deli-Tabak". In 1936 kon hij al met pensioen, vanwege zijn tropenjaren, en keerde het gezin terug naar Nederland.

Tot ongeveer 1966 was Gerben Poppes eigenaar van de beide boerderijen, die zijn grootvader Gerben Sipkes Rijpma had laten bouwen.

3- Fetje Rijpma (1873-1948)

Zij trouwde in 1898 met drs. Lucas Lourens Posthuma, zoon van een expediteur uit Leeuwarden. (Diens eerste vriendinnetje was de latere spionne Mata Hari). Posthuma studeerde medicijnen te Amsterdam en werd huisarts in Vreeland en later in Loenen a/d Vecht. "Tante Fet" bleef in herinnering als een originele, olijke vrouw met veel gevoel voor humor. Het echtpaar kreeg geen kinderen.

4- Aukje Rijpma (1879-1957)

De vierde dochter "was een mooie vrouw en een echte dame". Ze trouwde in 1904 te Irnsum met drs. Cornelis Michiel van Rooijen, geboren te Loenen. Ze had hem leren kennen als praktiserend veearts te Roordahuizum. Spoedig vertrokken ze uit Friesland, omdat Van Rooijen directeur werd van het slachthuis in Den Bosch. Een groot deel van zijn vrije tijd heeft hij besteed aan de paardensport. Ook dit echtpaar bleef kinderloos.

5- Sipke Rijpma (1881-1950)

In 1906 werd volgde hij zijn vader op als boer op de nieuwe stelp te Oudeschouw. Hij hield o.a. van jagen en schaatsen: tijdens de Elfstedentocht van 7 februari 1912 behaalde hij de 4e plaats bij de amateurs en van alle deelnemers was hij nummer 8. Op 27 januari 1917 deed hij weer mee en eindigde toen op de 13e plaats van de ranglijst. In zijn jonge jaren had Sipke Rijpma een Indian motor.

Kennelijk beviel het Sipke Rijpma niet om herenboer te zijn, want hij ging de boerderij verhuren aan Pasma. Hij vertrok naar Amsterdam voor een baan als controleur bij de Keuringsdienst van Waren. In die hoedanigheid ging hij de boerderijen langs. Hij woonde op diverse adressen in Amsterdam maar verbleef ook veel bij zijn vader en oudste zuster, in Naarden. Hij is nooit getrouwd geweest, doch had wel een aantal relaties. "Oom Sip" was altijd chique gekleed, droeg lichtbeige grote hoeden en reed in een mooie, grote auto, die hij geregeld verwisselde voor een nieuwe. Toen hij genoeg had van zijn werk ging hij speculeren in de beurshandel. Naast mooie kleren en auto's hield Sipke Rijpma jr. ook van mooie meubelen en hij schafte zich een prachtig gebeeldhouwd herenkamer ameublement aan. Vervolgens betrok hij een suite in het befaamde hotel "Hamdorff" in Laren.

Jaarlijks bracht Sipke Rijpma een officieel bezoek aan de twee familie boerderijen. De pachters Pasma en Bottema zorgden dat alles goed in orde was, want als eigenaar kon hij streng zijn. Overigens was de relatie met de pachters altijd prima.

Van de vijf kinderen van Gerben Rijpma bleven de oudste en de jongste vrijgezel. Twee dochters trouwden wel, doch kregen geen kinderen. En vier van de vijf verlieten Friesland. Met het kinderloos overlijden van Sipke Rijpma jr. stierf deze Rijpma tak uit. Net als zijn ouders, is Sipke Rijpma begraven te Rauwerd.

Bronnen: Genealogysk Jierboekje 1967. Boek: "De tocht der tochten" door J. Lolkama. Boek: "Voor- en nageslacht van Gerben Sipkes Rijpma" door C. Rijpma. Zie ook www.gerbensipkesrijpma.nl