|
|
De schoolmeesters van Irnsum |
| In de late Middeleeuwen ontstonden in onze omgeving de eerste dorpsscholen, als een soort verlengstuk van de kerk. Ze werden figuurlijk en soms letterlijk tegen de kerk gebouwd. Zo stond de eerste Irnsumer
school vlak naast de oude dorpskerk, op de terp aan de Kerkeburen. |
 |
| In Friesland waren er ten tijde van de kerkelijke omwenteling van 1580 reeds schoolmeesters, weliswaar met allerlei nevenbaantjes zoals koster, organist, voorzanger en grafdelver. Sommige schoolmeesters stonden
hoger in aanzien, omdat ze tevens dorpsontvanger (soms "gaarder" of "collecteur" genoemd) waren. Een enkeling schopte het zelfs tot dorpsrechter. Maar het kwam ook voor dat ze schoenlapper, barbier of
chirurgijn waren, om in hun onderhoud te kunnen voorzien. Op het dorp waren de meester en de pastoor (later de dominee) de intellectuelen, omdat ze als enigen konden lezen en schrijven... Zij verrichtten het schrijfwerk en eenvoudige administraties voor kerk, school en dorp. In 1580 had Irnsum al een school, want toen werd Roelof Buweszoon genoemd als schoolmeester. |
Tot in de 17e en 18e eeuw waren scholen in het algemeen primitief, met een lage zoldering, weinig licht, slechte ventilatie en lage banken zonder leuning. Vaak was de school meteen consistorie en soms werd van "costerie" gesproken als de school bedoeld werd. |
 |
| In de 19e eeuw ontstaan gemeentescholen, die qua godsdienst neutraal waren. Op de bijzondere scholen -- opgericht vanaf 1860 -- kwam weer de nadruk op het christelijk karakter van het onderwijs. Vanaf 1801 waren er schoolopzieners die inspectierapporten schreven. Deze worden bewaard in het rijksarchief. Hieronder twee fragmenten, die betrekking hebben op de school van Irnsum. Achtste schooldistrict in Friesland bezocht door Wijnbeek in 1837"Schoolopziener H. Amersfoordt, secretaris der Provinciale Commissie van Onderwijs en rector der Latijnsche school te Sneek. Deze schoolopziener mag in bekwaamheid en ijver gelijkgesteld worden met dien van het 5de district. De scholen waren dan ook, op eenige weinige uitzonderingen na, in goeden staat. Hij is de opvolger van wijlen den beroemden Visser, die zich door zijnen ijver eenen grooten naam heeft verworven, doch die de zacht aardigheid mist, waardoor de heer Amersfoordt zich zoo gunstig onderscheidt en zooveel invloed uitoefent op de stedelijke en grietenijbesturen ter verbetering van schoolgebouwen en schoolmeubelen."Grietenij Rauwerderhem, Irnsum "Eene eenvoudige boerenschool in een goed lokaal, waar men duidelijk leerde lezen, matig schrijven, rekenen en zingen. De schooltijd ving aan en eindigde met een gebed, door een der leerlingen uitgesproken, doch op een toon, welke deed gevoelen, dat het eene gedachteloze en werktuigelijke verrigting was. Ik heb den eenvoudigen onderwijzer op dat doelloze bidden oplettend gemaakt, hem geraden, niet tot het gebed over te gaan dan na, door gepaste toespraak, de kinderen tot die gewigtige zielsverheffing gestemd te hebben. De goede man nam gewillig dien raad aan." Bron: internet |
| Verslag van het Achtste Schooldistrict: Grietenij Rauwerderhem "Twee scholen heb ik in deze grietenij bezocht, als te Irnsum, met een ruim en goed lokaal, bezet met 156 kinderen en een bekwaam onderwijzer, H. Heuvelman. De gepaste aanwending der klankmethode, de eigenaardige ondervraging, bij en over het lezen, ter verkrijging van den vereischten leestoon, het vaardig rekenen, dat alles verdient geprezen te worden, doch niet het weinig beduidende onderrigt in taalkunde, het matige schrift en het hard, schreeuwend gezang." "Te Rauwerd: hier was ik minder voldaan. Het lokaal is voldoende, maar hier werd nog gewerkt met het omslagtig schuifrad van Nieuwold, gebrekkig lezen en verder was alles zeer matig." Dit waren de bevindingen van "Schoolopziener Mr. H.H. Huguenin, lid van de arrondissementsregtbank te Sneek, een jong, vurig ijveraar voor het schoolwezen, wiens drift nog wat beteugeld moet worden..." Hij was in 1843 aangesteld als opvolger van de hierboven genoemde heer Amersfoordt. Bron: "Scholen en schoolmeesters in Friesland tussen 1830 en 1850" (Osinga, Bolsward, 1964) |
De schoolmeesters van IrnsumOmstreeks 1650 treffen we aan als schoolhoofd: Homme Romckes, gehuwd met Tiet Hendriks. In het jaar 1683 vinden we Tjepke Gerbens, gehuwd met Breght Martens.In 1701 is het Douwe Clases, die in 1711 trouwde met Acke Sijdzes van Wommels. Het jaar 1733 vermeldde Evert Rinsma als hoofd der school. In 1737 Hotze Klazes Ferwerda afkomstig van Oosthem, gehuwd met Baukjen Taconis. Hij hertrouwde in 1748 met Afke Pyters van Rauwerd en in 1749 met Sibbeltje Hanzes van Rauwerd. Zijn zoon Klaas Ferwerda, geboren in 1745, was van 1776 tot 1782 schoolhoofd te Sijbrandaburen. |
 |
Dit fragment uit 1773 begint met: "Ik ben de ware wijnstok en mijn vader is de landman." |
| Door religieuze teksten over te schrijven leerden de kinderen de pen hanteren... In 1752 is er Klaas Ages, gehuwd met Christina Wygers. Hij noemt zich vanaf 1762 Klaas Ages van der Zijl. (Mogelijk is er een connectie met de Irnsumerzijl?) Meester Klaas genoot uit de "Kerkebeurs 165 guldens per jaar als schooldienaar en organist en bovendien nog 6 gulden en 6 stuivers per jaar voor kloksmeeren". In 1781 Henricus Frankena, die van 1776 tot 1781 schoolhoofd te Poppingawier was geweest. Hij noemde zich eerst H. Frankes en later H. Frankena. In 1783 werd het schooltractement op 200 gulden gebracht. Meester Frankena was gehuwd met Sara Sierks van Rauwerd en stierf te Irnsum op 29 December 1832, ruim 81 jaren oud. In 1833 bestonden de inkomsten van de Irnsumer schoolmeester uit: "vrije woning met tuin; 200 gulden uit de kerkebeurs, de schoolpenningen van ruim 70 leerlingen, betalende voor lezen en schrijven 30 cents, rekenen 40 cents, zingen 50 cents in het vierendeel jaars; voor de avondschool 10 cents in de week; 5/4 schuyte turf van de Kerkvoogdij administratie; en ¾ schuyte turf en kaarsen van de Armvoogdij administratie, om te gebruiken bij gelegenheid der kerkedienst, kathechisatiën en in de school. De onderwijzer is verpligt, behalve het tweemalen schoolhouden daags, tot de functiën van klokkenist en van voorlezer, voorzanger, organist en koster bij de Hervormden". De opvolger van Frankena werd Hendrik Heuvelman, die al hulponderwijzer in Irnsum was, zodat hij snel was ingewerkt. Heuvelman was gehuwd met Aaltje Koning en overleed op 6 november 1859 op 51-jarigen leeftijd. Op 1 april 1860 trad in functie Jan Smilda, voorheen hoofd der school te Makkum. Aan hem werd op 1 december 1865 eervol ontslag verleend wegens benoeming tot hoofd der school te Akkrum. Hij werd opgevolgd door Kornelis Weersinga (voorheen hulponderwijzer te Drachten), die op zijn beurt op 15 november 1869 eervol ontslag kreeg wegens benoeming tot hoofd der school te St.Jacobi-Parochi. Op 1 maart 1870 werd meester Blaauw benoemd tot hoofd der school te Irnsum. |
| Bron: Hepkema's Courant van zaterdag 25 juli 1903. Bron algemeen: "Skiednis fan Menameradiel" |
|
www.irnsum.nl : de website over de dorpshistorie van Jirnsum |