De weg die Grou uit zijn isolement bevrijdde... |
De weg loopt vanaf de Irnsumersyl,
eerst een stukje langs de Kromme Grouw, naar het oosten. Linksonder de huidige brug. |
Tegen het einde van 1842 schreef Mindert
Everts Hoekstra in zijn dagboek: "In dit jaar is de straatweg
naar Sneek gemaakt. Zij zijn ook bezig met de makadam weg naar Grouw, maar
die hebben zij thans nog niet gereed". Mindert woonde in Irnsum en was toen net 17 jaar. Hij schreef hier over de weg tussen Irnsum en Grouw, die toen al wel bestond, maar nog niet verhard was. In feite was het niet meer dan een pad door de weilanden, waar men in de zomer ook met paard en rijtuig of sjees langs kon. |
De ReynerswegDe eerste melding over het ontstaan van deze weg dateert uit 1543. Toen was er sprake van "Junghama guedt te Weegs eyndt". De kleiweg liep vanuit het dorp Grouw tot aan het erf van de boerderij Jongama. Zie het kaartfragment uit 1718. |
Een paar honderd meter westelijk van het huidige
spoorwegstation Grouw-Irnsum ligt de boerderij Jongema State. In 1640 was
Reiner Reiners hier boer en eigenaar. Het is aannemelijk dat de weg naar
hem Reynersweg / Reinerswei is genoemd. |
In 1546 was het centraal gezag in Leeuwarden bezig met een
"Rytwech" van Roordahuizum, over Friens en de Irnsumerzijl, naar
het zuiden. De waterverbindingen naar Leeuwarden en andere plaatsen
voldeden in die jaren nog uitstekend, want Grouw was toen niet over land
bereikbaar. |
Plannenmakerij in de 17e eeuwIn 1664 werden er plannen gesmeed voor het aanleggen van een weg "tot een Iegelyx gerijff". Een verzoekschrift met 55 handtekeningen en 44 "mercken" (van degenen die niet konden schrijven) ging naar grietman Carel van Roorda.De grietman van Idaarderadeel stuurde het, voorzien van zijn advies, door naar de Staten in het "Landschapshuys" te Leeuwarden. |
Naast het aanleggen van de weg moest er ook een goede brug
komen bij de Irnsumerzijl: "de samentlycke Ingesetenen van den Dorpe
Grouw, tenderende tot becomen van octroy, omme een Rydwech van
voorschreven Dorpe te mogen legge nae de Ernsumer-zyll... en een
Vallbrugge over voorschreven zyll op haer eygen kosten te slaen". |
Carel van Roorda was grietman van Idaarderadeel, in de periode van 1635
tot 1670. Vanaf 1652 woonde hij op Friesma-State te Idaard, dat hij zelf
liet bouwen. Een van zijn verdiensten was het instellen van een beurtvaart
op Leeuwarden en Sneek. |
Hoewel voor het plan van de nieuwe weg toestemming werd verleend, is hij niet terug te vinden op kaart van Schotanus uit 1712. Het zou namelijk nog vele jaren duren voordat er voldoende geld was, om het eerste stuk weg vanuit Grouw op de provinciale weg bij Irnsum te laten aansluiten. Tot die tijd behielp men zich met een landpad (via dammen en planken over de sloten), dat liep van Jongama State tot aan de Irnsumerzijl, waar een draai was. |
In 1758 kwamen er een onverharde weg en een brugHalverwege de volgende eeuw besloten de toenmalige autoriteiten de weg te doen aanleggen. Uit de overeenkomst van 1 juli 1758: "Nopens ’t afgraven, aanleggen en onderhouden van een Rijdweg van Eernsumerzijl naar den Dorpe Grouw met den aankleve van dien, mitsgaders ’t maken van een Flap- of Draaibrug op Eernsumerzijl ten gebruike voor allerhande Rijtuigen, vee, enz".Met de eigenaren van de landerijen werd overeenstemming bereikt over het te volgen traject. De oude voetpaden werden vervallen verklaard, met wegneming van de diverse "houten en steigers". |
Een andere bepaling: "...dat het draihout over de
Eernsumerzijl door de stad Leeuwarden sal worden weggenomen en in de
plaats van dien over de Zijl daar op des stads kosten gemaakt een goede en
bekwaame Flap- ofte draaibrug, met den aankleve van dien, soals
beschoeiingen, aanvullingen met aarde of keysel…". Als bijdrage in de kosten van deze brug moest het dorp Grouw met "eene somma van Driehonderd Caroli Guldens klinkende munten" over de brug komen. Aldus kreeg de stad zowel de zijl als de brug in onderhoud en genoot zij "de tollen voor waagens, cheesen, paarden, koebeesten en ander vee, deze brug passeerende". |
De nieuwe "rijdweg van een genoegzame hoogte" vormde
de enige verbinding over land tussen het dorp Grouw en de buitenwereld.
Over het dijklichaam kon men ook 's winters, wanneer het weiland rondom
onder water stond, droog in Irnsum komen. Omdat de dijk ongeplaveid was,
zal dat niet het hele jaar mogelijk zijn geweest met een rijtuig... Zo kwam er een einde aan de geïsoleerde ligging van een dorp, dat gedurende vele eeuwen over land vrijwel onbereikbaar was geweest. |
Met het rijtuig op stapIn het jaar 1759, op 21 juli, plaatste Arendt Hansen, kastelein in de Grouwster herberg "Het wapen van Idaarderadeel" een advertentie in de Leeuwarder Courant. Daarin liet hij vol trots weten, dat het "door het leggen van een nieuwe dijk thans zeer compleet is om naar Grouw te rijden". |
Uiteraard was het zijn bedoeling dat men het etablissement met
een bezoek zou vereren en hij "praesenteert aan alle Heeren en
Liefhebbers goed Logys, zo om een zood Vis te Eeten als anders, mids een
dag à 3 van te voren kennis hebbende, voor een ceviele Prys". |
Macadam weg van 1842Pas in het midden van de 19e eeuw, toen het vervoer over de weg in belangrijkheid ging toenemen, zou de weg naar Grouw worden verhard.In 1842 werd hiertoe besloten door de bestuurders van Idaarderadeel. |
Uit het Proces-verbaal van Aanbesteding: "op heden 10
augustus 1842 zijn wij, ten huize van Rein Ruurds
Reitsma, herbergier op de Irnsumerzijl, overgegaan tot het aanbesteden
van: 1e het aanleggen der aardebaan van den weg, strekkende van den
straatweg bij Irnsum over de Irnsumerzijl tot Grouw en 2e het bevloeren
van deze weg". Als verharding werd het in die tijd gebruikelijke
"macadam" (fijngemaakt puin) toegepast. |
Kaartje uit het midden van de 19e eeuw. Hierop is de nieuwe weg duidelijk te zien, evenals de diverse vaarwegen. De spoorlijn was er nog niet. |
De boerderijenVanaf Irnsum liep de weg naar "Nijdamstra State". Daarna komen de boerderijen "Hania" (met de kenmerkende singels en gracht) en "Heeghiem" (dat in de 17e eeuw met de naam "Gaelinga" werd aangeduid).Helemaal rechts op het kaartje de boerderij Jongama State. |
It Heeghiem aan den rijdweg naar GrouwIn 1841 werd de boerderij It Heeghiem (huurder Anne Gerbens Ringalda) verkocht. In de akte staat o.a. "alle greidlanden, zeer gerijflijk nabij de huizinge, aan weerskanten van den Rijdweg gelegen". In 1856 komt de boerderij opnieuw in de verkoop: "Eene huizinge en Schure met hieminge en ruime hovige, staande en gelegen onder den dorpe Grouw, gemerkt met nummer 8, waarbij thans behoort het ten oosten gelegen gedeelte van den ouden weg, als liggende onafgescheiden aan den puinweg van het dorp Grouw". In een akte uit 1912 (over dezelfde boerderij) staat "de grintweg van Irnsum naar Grouw". |
Wegen en spoorlijnVan der Aa: "De weg van Grouw naar Irnsum is in 1842 verhoogd en verbreed en tot een puinweg verbeterd, in Irnsum aansluitend op de straatweg van Zwolle naar Leeuwarden".De provinciale weg was al bestraat in 1829 en de spoorlijn van Leeuwarden naar Zwolle kwam in 1868 gereed. |
Bronnen: "Dagboek" van Mindert Everts Hoekstra,
"Dit was Idaarderadeel", "Takomst dreamen" door Yge
Damsma, "Inkele toponymen yn de omkriten fan Grou" door S.A.
Schoustra", Aantekeningen over de Grietenij Idaarderadeel" door
F.Jac. de Zee, notarieel archief Tresoar. |
www.irnsum.nl : de website over de dorpshistorie van Jirnsum |