Terug naar hoofdstuk    Naar homepage

De ijsherberg bij de Irnsumerzijl verdween in 1884

Mogelijk stond er voor het einde van de middeleeuwen al een herberg bij de Irnsumerzijl. Een kruising van een belangrijke vaarroute met een weg over het land was immers de ideale plek voor zo'n etablissement.
In 1884 werd de ijsherberg afgebroken. Hij stond bij het bruggetje naar Friens.

De ijsherberg, nagetekend van een oude foto
In 1546 verklaarde het centraal gezag te Leeuwarden dat "den tyt aanstaende is, dat men den Rytwech, die geconcipieert is gelecht te worden, van hier deur Roordahuysen ende Freens, over Yrnsumerzyl tot an den Hemdyck" aanlegt.

De totnutoe oudste vermelding van een herberg op deze plek is van 1675. Toen was Cornelis Jans Holwerda er herbergier. Hij verkocht zijn hollands bier voor "twee stuivers de kanne". Dominicus Haringa, secretaris der gemeente Rauwerderhem, genoot er gastvrijheid toen hij voor zijn werk in Irnsum was: "door het quade weer des nagts overgebleven om des anderdaags per schip weer naar Rauwerd terug te reizen". 

In een tijd waarin de mensen voor het vervoer hoofdzakelijk op de waterwegen was aangewezen, zal Holwerda goede zaken hebben gedaan. De herberg lag op een strategische plek, aan wat toen de belangrijkste vaarweg van Friesland was.
Een Friese praam
Rond het jaar 1742 duikt de naam op van Pyter Zijlman als herbergier.

- In de ijsberg van Pyt aan het water
- Drinken we ons een kater
- Maar twee stuivers de kan
- Bij Pyt Zijlman.

Op het uithangbord stond: "De IJsberg, Pyter Zijlman Ernsumer Zijl".

De zijlman bediende de sluis en tapte het bier

Kennelijk had Zijlman zijn achternaam afgeleid van zijn nevenactiviteit, het bedienen van de zijl. Een indicatie hiervoor is de vermelding in de quotisatie van 1749, woonplaats Friens: "Rienk Jelles, zijlman, gering inkomen". Mogelijk is deze man ook herbergier op de Irnsumerzijl geweest. (Opmerking: vóór 1811 hadden de meeste mensen in Friesland nog geen familienaam)

Pas in 1759 kwam er een rijdweg vanaf Irnsum, via 'de Syl' naar Grouw, midden door de weiden. De weg lag op een dijklichaam, zodat men er ook in de winter, wanneer het weiland onder water stond, langs kon. Dat moest dan wel met de benenwagen, want het dijkpad was niet geplaveid. In die tijd hadden sommige Grouwster zakenlieden, die voor hun "affairen" naar Leeuwarden of Sneek reisden, hun kapwagen of sjees in Irnsum gestald. Ongetwijfeld had de herberg voor dit doel een stalling.

Fragment van oude kaart, midden de Irsummer zyl
Vanaf ongeveer 1775 stond ene Jan Jochems de Graaf in het buffet van de herberg "de IJsberg" bij de Irnsumerzijl. Een aantal jaren later duikt zijn naam op in twee advertenties in de Leeuwarder Courant, waarin verkopingen werden aangekondigd:

"De secretaris P.J. Mebius en de Procureur-Fiscal O. Ruardi gedenken op Maandag den 11 Augustus 1794 bij de Finale Palmslag ’s Nademiddags om 2 Uur ten huize van Jan Jochums de Graaff Coopman aan de Eernsumerzijl onder Friens, publicq te Verkoopen: Schip cum omnibus annexis (de Catrina en Rinsina genaamd) zijnde door Harmen Wigles als schipper gevoerd, lang over Steeven 92 ¾ de, Wijd 23 ¼ de, en Hol 11 2/3 Voeten, in den jaare 1783 te Dockum nieuw uitgehaald met Zeil, Ankers en Touwen staande en lopende Wandt, alles invoegen het zelve jongst uit Zee te Huis gekoomen, en is thans leggende te Rotterdam, alwaar het dagelijks van de gegadigde kan worden bezien. Breeder bij Biljetten en Verkoops Conditien, die inmiddelen tyde te vernemen zijn by bovengemelde Actuarien te Grouw." (Ruardi was Procureur Fiscaal van de Grietenij Idaarderadeel)

Kennelijk was de herberg een belangrijke locatie voor verkopingen van in Grouw gevestigde zakenlieden. De Irnsumerzijl was over de weg (vanuit bijvoorbeeld Leeuwarden) nu eenmaal beter bereikbaar dan Grouw.

"De secretaris Mebius zal op Vrijdag den 3 Oktober 1794 bij de Graaff aan de Eernsumerzijl onder Friens bij Boelgoed Verkoopen: eenige Ladingen Zwols Eiken Hout, waar onder Ashouten van 26 tot 32 duim, Eiken Posten, Dekbalken en Knies, Eiken en Greenen Ribben van het Oorlogschip Oostergoo; alsmede eenige honderden Greinen Pruisiche Deelen."


Luchtfoto vanuit het zuiden, onderaan de vaste brug
De Kromme Grouw thans. De herberg stond links, ongeveer op de plek van de bosjes.
Daarachter ligt de boerderij Douma State.

De bekende houtzaagmolen van Folkert Nicolaas van Loon werd in 1822 publiek geveild op de Irnsumerzijl. De "castelein" was toen Mindert Wybes Peekema, terwijl Rein Ruurds Reitsma, woonachtig te Roordahuizum, optrad als Executeur van de Gemeente Idaarderadeel.

De herbergiers van de families Peekema en Reitsma

Peekema en Reitsma zouden later zwagers worden. Hun vrouwen waren dochters van Jacob Machiels (1770-1807), die kastelein op "De Oudeschouw" was geweest. Deze Jacob noemde zich Nijdam, naar de achternaam die zijn vrouw Antje Siedzes reeds voerde.

Mindert Peekema was een zoon Wybe Jelles Peekema (1767-1807), beurtschipper te Joure. Hij trouwde in 1811 met de kasteleinsdochter Hiltje Nijdam. Zij overleed in 1817 te Friens, dus woonden ze toen al op "de Syl". Mindert hertrouwde het jaar daarop met Gertje Lijkles.

Mindert Peekema was ook koopman en beurtschipper. Of hij deze beroepen tegelijkertijd uitoefende is niet bekend. Wel weten we dat hij in 1832 eigenaar was van vijf percelen grasland, op de plek waar thans de grote zendmast staat.

Zijn zoon was de bekende hardzeiler Wybe Minderts Peekema, in 1820 geboren op de Irnsumerzijl. Met zijn snelle zeilboot won hij zo vaak de hoofdprijs, dat hij op een gegeven moment van deelname werd uitgesloten... Volgens overlevering "een oersterke reus van 250 pond". Hij was boer in "It Hôflan" onder Grouw.

Wybe Minderts Peekema (1820-1892)


Friestalige advertentie van kastelein Pekema in Leeuwarder Courant 8 januari 1830


Toen kastelein Mindert Peekema in 1833 stierf werd hij opgevolgd door zijn zwager Rein Ruurds Reitsma. Deze was geboren in 1788 te Roordahuizum, achtereenvolgens "agent van politie", veekoopman en taxateur, later boer op "Klein Toetsma" en tot zijn dood in 1848 herbergier op de Irnsumerzijl. Hij was  gehuwd geweest met Tetje Jansdr Sybenga, die jong overleed. In 1831 hertrouwde hij met Aaltje Jacobsdr Nijdam. (De in 1837 geboren Jacob Reins Reitsma, later wethouder van Rauwerderhem, was hun zoon)
Het duurde nog lang voordat de weg naar Grouw werd verhard. Op 10 augustus 1842 kwamen "Grietman en Assessoren van Idaarderadeel bijeen ten huize van Rein Ruurds Reitsma, herbergier op de Irnsumerzijl onder Friens" voor het aanbesteden van deze klus. Als verharding werd het in die tijd gebruikelijke "macadam" (fijngemaakt puin) toegepast.

De "Grousterdyk" gezien vanaf de plek waar de herberg stond
In 1875 lieten de erfgenamen van Tjerk Fokma hun boerderij te Irnsum openbaar verkopen, door notaris Pieter Boltjes van Grouw. De provisionele veiling vond plaats in "de herberg van Anne de Haan, kastelein op de Irnsumerzijl onder Friens".

Mogelijk was Anne de Haan de laatste kastelein "op'e Syl"? 

Wat anderen over de herberg schreven

1843 - Het Aardrijkskundig woordenboek van Abraham Jacob van der Aa: "Bij deze sluis en verlaat staat eene neringrijke herberg, waarbij eene valbrug voor den rijweg naar Grouw".
1884 - Hepkema's Memoires: "de oude zijl was vervallen, het vaarwater werd verwijd en daar een breede ijzeren brug gelegd, terwijl een groote herberg aldaar is verdwenen".
1905 - Aantekeningen van F.Jac. de Zee: "Vroeger stond hier een herberg en het was er, vooral in den wintertijd, vrij druk".

In 1884, met de aanleg van de ijzeren draaibrug en de bouw van de bijbehorende brugwachterswoning, verdween de oude ijsherberg voorgoed. Hij stond aan de noordzijde van de weg, ongeveer waar het pad naar Friens begint.

Een aantal jaren daarvoor was, enkele honderden meters in westelijke richting, een nieuwe herberg verrezen: "De Twee Gemeenten". Met het toenemen van het verkeer over land lag deze plek strategischer, want hier was de aansluiting van de weg van Grouw op de belangrijke straatweg van Leeuwarden naar Zwolle.

Bronnen: "Met geveegde kont" door Klaas Jansma, "Nijdamstra-Boek" door W. Tsj. Vleer, "Aantekeningen over de Grietenij Idaarderadeel" door F.Jac. de Zee.
 
Naar boven
www.irnsum.nl : de website over de dorpshistorie van Jirnsum