|
|
De gebouwde nalatenschap van architect Jacob Nijdam |
| In 1871 vestigde Jacob Ruurds Nijdam zich als timmerman en architect te Irnsum. Hij verhuisde in mei 1890 naar Leeuwarden en overleed in 1897. In de tussenliggende periode ontwierp hij talrijke woningen,
boerderijen, kerken en scholen, zowel in Irnsum als in andere plaatsen. Aanvankelijk was hij ook aannemer, doch in latere jaren deed hij alleen het architectenwerk. In Friesland was er vanaf ca. 1860 sprake van een ware bouwhausse. Overal werden boerderijen vernieuwd. Renteniers, gegoede burgers en hogere standen lieten nieuwe woningen bouwen. Zo ontstonden in vele dorpen, waaronder Irnsum, de karakteristieke notabele woningen. Veelal zijn dit uitingen van de eclectische bouwstijl, een mengvorm van neo-classicisme en neo-renaissance, die veel werd toegepast in de periode van 1860-1890. Hieronder staan eerst de (tot op heden bekende) gebouwen in Irnsum, die door Nijdam zijn ontworpen en deels ook gebouwd. Daarna volgt een selectie van andere gebouwen van zijn hand. |
Eigen woning met timmerwinkel - 1871Toen Jacob Nijdam in 1871 naar Irnsum kwam, kocht hij het oude huis van meester timmerman Van der Meer. Hij brak het af en zette er een nieuw huis neer, met de timmerwerkplaats in de kelder. Vanuit zijn hooggelegen woonkamer had hij een goed uitzicht op de dorpshaven. Na zijn vertrek naar Leeuwarden heeft Jacob's broer, Keimpe Nijdam, in dit huis gerentenierd.Foto: Jacob Nijdam woonde in het hoge huis links. Mogelijk is het broer Keimpe die op de foto (gemaakt na 1911) voor het huis staat. |
|
Renteniershuis van Rinze van der Goot - 1875Rinze van der Goot was boer geweest, toen hij op vrij jonge leeftijd besloot te gaan rentenieren. Na zijn overlijden heeft zijn weduwe tot haar dood in dit huis gewoond. Daarna kwam het in eigendom bij de familie Hijlkema. Huidige bewoner is K. Hijlkema. |
|
Renteniershuis van Bauke Annes Boersma - 1877Bauke Boersma was getrouwd met Taetske Nijdam. Ze waren boer geweest op Molesyl, aan de Boorne bij Oudeschouw. Hoewel Boersma korte tijd na de bouw reeds stierf, bleef het huis lange tijd in de familie. Huidige naam: Bordaâ Hûs. |
|
Hervormde kerk - 1877In 1876 besloten de hervormde kerkvoogden een nieuwe kerk te laten bouwen. Het werd een belangrijke opdracht voor Nijdam, die hiermee zijn naam vestigde. Uit het contract van 1877: J.R. Nijdam zal bouwen "eene kerk met toren en consistoriekamer fl. 31.330,-". Daarbij kwamen nog de kosten voor het graven van een sloot en het ophogen van het bouwterrein.Op 16 maart 1878 moest het werk klaar zijn, inclusief de bouw van de naastgelegen school en het huis van de hoofdmeester. Naast de nieuwbouw regelde Nijdam de afbraak van het oude kerkgebouw op de terp en het overbrengen van de torenklokken, die eerst nog moesten worden opgeknapt. Uit de kerkboeken: "Betaald aan J. Nijdam wegens uitgeschoten transportkosten voor het vervoer van twee torenklokken van en naar Heiligerlee fl. 62". Tekst op de gevelsteen van de toren: |
|
|
"De eerste steen gelegd den 19 mei 1877 door de kerkvoogden A.H. van Slooten, F.I. de Haan, F.P. de Jong in tegenwoordigheid van den predikant H.J. Dingemans met de leden van den kerkeraad |
Onderwijzershuis en school - 1877De bouw van het schoolmeestershuis was door Nijdam aangenomen voor fl. 6.270 en de school voor fl. 10.068. Op 1 mei 1877 werd het heien voor de school stopgezet, omdat de vrouw van meester Blaauw moest bevallen... |
|
Stelpboerderij voor de familie Schoustra - 1878Vanaf 1853 was Sijmen Aukes Schoustra boer op Pybinga state aan de Kerkeburen. Hij kocht een stukje land van de kerk, voegde dit samen met de "jister" en liet hierop naast de oude boerderij een nieuwe stelp bouwen: "Nij Pybinga". (foto 1923) |
|
Doopsgezinde pastorie - 1878Een markant gebouw, in de kenmerkende eclectische bouwstijl met op elke hoek van het platte dak een schoorsteen, gebouwd voor ca. fl. 5.700. Op deze foto is het huis helemaal links afgebeeld, maar niet goed zichtbaar omdat men vroeger geen groothoeklenzen had... (bron: Tresoar, fragment van een ansichtkaart) |
 |
De zuivelfabriek - 1888In 1888 kwam opnieuw een belangrijke opdracht in de vorm van een zuivelfabriek met directeurswoning. Nijdam nam zelf ook enkele aandelen in deze onderneming. Dit gebouw (hier achteraanzicht) bepaalde gedurende 50 jaren het dorpsbeeld van Irnsum. |
 |
Hervormde pastorie - 1889In deze pastorie kon de architect in Nijdam zich helemaal uitleven, want een huis zoals dit werd niet vaak gebouwd. De bouw werd eind 1888 aanbesteed. Er waren 13 inschrijvers, de hoogste met fl. 9489,-. Het werk werd gegund aan de plaatselijke aannemer Anne Yge Damsma, die als laagste had ingeschreven voor fl. 6.399,-. |
 |
| Wat vooraf ging: Ruim 10 jaar na de bouw van de nieuwe kerk hadden de kerkvoogden opnieuw de geldbuidel getrokken voor een fraaie pastorie aan de Boorn. Zij vonden dat de dokter en de dominee van huis moesten
wisselen. Aldus werd de oude pastorie verkocht aan dokter Oosterhaven, die daar zijn praktijk vestigde (op dezelfde plek waar nu dokter Hermanides woont). Uit de kerknotulen van 23 december 1888: "door kerkvoogden besloten eene nieuwe pastorie te bouwen in den tuin, vroeger behoord hebbende bij het huis bewoond door de heer M. Oosterhaven, thans in eigendom behoorende aan de heer S. Hoekstra, welke tuin voor dit doel verkrijgbaar is". Nijdam werd belast met het toezicht op de bouw, doch als dagelijks opzichter werd dhr. De Graaf aangesteld. De toenmalige dominee Dingemans zal ongetwijfeld veel invloed hebben gehad op het ontwerp. Bij een latere verbouwing kwam nog een plank te voorschijn met een souvenir van een der timmerlieden: "P.S. Tacoma, 1889". |
Inventarisatie van gebouwen in andere plaatsenOmdat deze website over de historie van Irnsum gaat, is er niet gestreefd naar een volledig overzicht van de gebouwde nalatenschap van architect Nijdam. Hieronder zijn de tot nu toe bekende bouwwerken buiten Irnsum vermeld. |
Grouw Een grote woning, gebouwd in 1877 voor IJsbrand Gatsonides Visser. Deze was houthandelaar (leverancier) en zijn handtekening staat in het aannemingscontract voor de bouw van kerk, school en schoolmeestershuis te Irnsum. Hij trad namelijk op als borg voor Nijdam. |
| Bozum Een boerderij, gebouwd in 1882. Vermoedelijk was dit een stelpboerderij op Yndyk, tussen Bozum en Wieuwerd. |
 |
Poppingawier De school, gebouwd in 1877. Roordahuizum Restauratie van de kerk: in 1878 werd de oude zadeldaktoren neergehaald en voor fl. 9.000 bouwde Nijdam een nieuwe toren. De kerk van 1726 bleef staan. Tekst op de gevelsteen aan voorzijde toren: |
| Franeker Kerkgebouw voor de nieuwe Gereformeerde Gemeente, die ontstond in 1886. Dit gebouw aan de Zilverstraat verving de kerk van de Afgescheidenen, die op dezelfde plek had gestaan. De bouw duurde een half jaar, aannemers waren J. Nijdam en G. Brugsman voor de som van f. 15.632,-. |
|
| Leeuwarden Pakhuis aan de Westerkade, tegenover de Verlaatsbrug. Gebouwd in 1888 in opdracht van dhr. Van der Meij. (vermoedelijk Auke Gerards van der Mei) Eigen woning aan de Westerkade (tegen bovengenoemd pakhuis) op de hoek met de Arendsstraat, vermoedelijk is de bouw begonnen in de loop van 1889, omdat Nijdam zijn oude huis te Irnsum eind november van dat jaar had verkocht. (situatie 2005: de twee bovenstaande gebouwen staan er niet meer) |
 |
Wirdum In 1891 stichtten 23 boeren met 639 koeien de coöperatieve zuivelfabriek van Wirdum. (foto: Tresoar) |
En mogelijk ook gebouwd door Nijdam...Huis te Irnsum van Hoite Nijdam, de eigenaar van de oliemolen.Rentenierhuis van Klaas de Haan, tegenover de NH-kerk (is al afgebroken). Dit huis leek erg op de huizen van Rinze van der Goot en Bauke Annes Boersma. 1880 - pakhuis voor koffiebranderij Van Balen aan de Wijde Steeg te Irnsum. (dit gebouw staat er niet meer) 1884 - postkantoor te Akkrum (??) 1888 - pompstation van de Leeuwarder Waterleiding Maatschappij aan de Tijnje te Grouw (??) |
| Bronnen: "Architectuur en stedebouw in Friesland", "Woonhuizen in Friesland" door Peter Karstkarel. |
|
www.irnsum.nl : de website over de dorpshistorie van Jirnsum |