|
|
Met het rijtuig op reis door Friesland in de 19e eeuw |
| Wopke Eekhof, stadsarchivarius van Leeuwarden schreef in de tijd van postkoetsen en trekschuiten een "Handboekje voor reizenden door de steden en de voornaamste oorden van de provincie Friesland". Het
boekje, in 1840 gepubliceerd door de Leeuwarder uitgever Suringar, beschrijft een aantal "reiswegen en togtjes". Hieronder volgen enkele -letterlijk overgenomen- beschrijvingen met het rijtuig. Het was in de tijd dat de Postweg naar Overijssel er nog maar net was. Voor die tijd moest men van Leeuwarden via Roordahuizum eerst door het dorp Rauwerd om in Irnsum te kunnen komen. Interessant is ook de aandacht die wordt besteed aan Oudeschouw, een belangrijk knooppunt en reisdoel in die dagen. In die periode werd het veerpont ("schouw") vervangen door een brug. |
 |
|
Hieronder een beschrijving uit de categorie "Reistogtjes van twee en meer dagen" "Langs den straatweg van Leeuwarden naar de Overijsselsche grenzen" |
| Men ontmoet eerst de zuidelijke voorstad van Leeuwarden, de Schrans, welke met Burmania- of Sixma State, bewoond door den Heer en Mr. W.M. Reinbach, behoort tot het oostelijke dorp Huizum, naar welks kerkbuurt
eene sierlijke lindenlaan leidt. Langer dan twee uren gaans houdt men aan de regterhand de groote uitgestrektheid aangeslijkte landen der voormalige Middelzee, aan wier overzijde de dorpen Deinum, Blessum, Boxum, Jellum,
Beers, Hijlaard, Weidum, Jorwerd, Mantgum, Oosterwierum enz. bestendig in het gezigt blijven. Aan de linkerzijde liggen vervolgens de dorpen Goutum met Wiarda State, van Jonkvr. M.G. van Cammingha, Swichum en Wirdum, tot welk dorp behoren de beide Zathen Oud- en Nieuw-Barrahuis, gelegen aan den straatweg, ten zuiden van het vroegere kasteel van dien naam, waarop weleer de landsdagen van Oostergoo gehouden werden en de beroemde staatsman Viglius van Aytta van Swichum het eerste licht aanschouwde. Hierop volgt Oenema-State, van den Heer Baron van Middagten en het gehucht Wijtgaard, waar eene R.C. kerk is. Voorbij Roordahuizum en de herbergen de Oude en Nieuwe Drie Romers is er een rijweg naar het fraaije dorp Rauwerd met Jongama-State, van Jonkhr. T.A.J. van Eysinga, en verder naar Sneek, Bolsward enz. Van hier leidt de geheel nieuwe regte straatweg langs het dorpje Friens met Beslinga-State, van den Heer Grietman van Idaarderadeel, M.P.D. Baron van Sytzama, en voorbij Eernsumerzijl en het nieuwe landhuis (red: dit was het landgoed Schoonzicht, op de plek waar sinds 1866 de RK kerk staat) van den Heer Grietman van Rauwerderhem, F.J.J. Baron van Heemstra, naar het gunstig gelegene, lange en nette dorp Eernsum, met Hervormde, Doopsgezinde en R.C. kerken, van waar men weldra de herberg de Oude Schouw bereikt, welks pontveer in 1839 door eene kapitale brug is vervangen. Weldra nadert men nu het fraai bebouwde en bloeijende dorp Akkrum, met groote Hervormde en nieuwe Doopsgezinde kerk, van waar een bepuinde rijweg oostwaarts langs de rivier de Boorn naar het aanzienlijke dorp Oldeboorn strekt. Een half uur ten zuiden van Akkrum loopt regtsaf de postweg naar de Joure en de Lemmer. (zie tekst hieronder) Aanmerkelijke verandering ondergaat hier de grond in min vruchtbare, lage en veenachtige graslanden ter wederzijden van dezen eenzamen straatweg, waaraan het kerkje van Haskerdijken en de buurt van de Nieuwe brug bijna de eenige punten van afwisseling zijn, tot aan de Terbandsterschans en het bloeijende vlek Heerenveen. Zoozeer de weg van Heerenveen tot Oudeschoot veraangenaamd wordt door het gezigt op de bosschen van het Oranjewoud en door de landhuizen Herema, van den Heer E. Roos van Bienema, en Jagtlust, van den Heer J. Wouters, zoo open en onbehagelijk is hij, van de Schooterbrug (over de rivier de Kuinder of Tjonger gelegen) langs de lage landen en veenen, en voorbij de dorpjes Olde- en Nijeholtwolde, tot Wolvega. Zoodra men deze hooge en boschrijke zandrug weder overgereden is, doet zich nogmaals eene lage vlakte op, waar de rivier de Linde tusschen door stroomt, totdat men de laatsten zandrug nadert waarop, onder Peperga en Blesdijke, de buurt de Blesse, als de laatste plaats in Friesland is gelegen, en van waar men weldra de Koloniën van Weldadigheid en daarna Steenwijk bereikt. |
|
Uit de categorie "Namiddagtogtjes met rijtuig" volgt de beschrijving: "Van Leeuwarden naar de Oudeschouw"Om de herhaling van den zelfden weg op de heen en terugreis, althans voor een groot gedeelte, te vermijden, zal men wèl doen, Leeuwarden aan de westzijde te verlaten en den weg naar Marssum, of wel ter halver wege dien naar Ritsumazijl, in te slaan. Na eerst links afgedraaid en voorts de brug over de Harlinger vaart bij het bovengenoemde gehucht gepasseerd te zijn, vervolgt men den Slag- of Slachtedijk in een zuidelijke rigting, met de weinig bebouwde uitgestrektheid Nieuwlands aan de linkerzijde en dorpen Deinum, Blessum, Boxum, Hijlaard en Beers enz. aan de regterhand. Daar nagenoeg al de omgelegene en verdere landen uit vruchtbare weiden bestaan, zoo geeft gebrek aan geboomte en afwisseling van veldvruchten aan dit oord meer eenzelvigheid dan elders.Maar ook daarom wisselen de dorpen Jellum met Mammema-State, van den Heer Mr. J.H.J. van Wageningen, en Weidum met Dekama-State, van Mevr. de Wed. P.J. van Beijma, en Bornia-State, van den Heer Grietman Mr. W.B. Buma, wegens hun geboomte dezen weg aangenaam af. Voorbij Jorwerd, Mantgum en Oosterwierum nadert men nu de groote Oosterwierumer-Bruggebuurt, waar eene Roomsche kerk is en de weg zuidwestwaarts naar Bolsward strekt. Wij draaijen hier bij de brug en vaart oostwaarts af tot naar de Krinserarm of de Dille, eene herberg op de halve lengte van- en aan de Sneeker trekvaart. In de zelfde rigting vervolgen wij nu den rijweg, die ons linksaf op den ouden zeedijk brengt, welken wij nevens de beroemde Jongema-State, van Jhr. T.A.J. van Eijsinga, weder verlaten en regts afdraaijen naar het nette dorp Rauwerd met nieuwe en hoog gelegene kerk en fraaije huizen. Langs een aantal boerderijen, welke van de vruchtbaarheid der weiden van de grietenij Rauwerderhem (2.158 inwoners) getuigen, leidt de oude binnenweg ons weldra op den straatweg en naar het lange dorp Eernsum, zeer gunstig aan den grooten weg en het groot-scheepsvaarwater gelegen, en vervolgens naar de Oude Schouw. Deze herberg, op een hoek van de grietenij Utingeradeel onder Akkrum gelegen, behoorde met het veer of de overvaart in den straatweg, die weldra door eene brug zal worden vervangen, sedert eeuwen aan de stad Leeuwarden, die in Mei 1839 beide aan het Amortisatie Syndicaat heeft overgedragen. Een gelijk belang verbindt haar aan de scheepvaart, daar hier, waar de rivier de Boorn uit het oosten, de Grouw uit het noorden en de Wetering uit het zuidwesten als in één punt zamen stroomen, ook de doortogt is van de groot-scheepsvaarwaters van Leeuwarden en uit Groningen. De drukke passagie van rijtuigen en schepen zoowel als het onverhinderde land- en watergezigt, maken deze welingerigte herberg tot een aangename plaats van uitspanning voor de nabijgelegene oorden. |
 |
Van Oude Schouw leidt de straatweg door het groote en bloeijende dorp Akkrum, welks geregelde buurt met zoovele nette huizen en eene nieuwe Doopgsgezinde kerk pronkt. Tot nagenoeg een half uur aan de zuidzijde
van Akkrum volge men de hier vóór aangewezen koers, en sla dan den zandweg regtsaf in, naar de Nieuwe Schouw. Aan het einden van den langen boomloozen weg, die bijna niets aan het oog vertoont dan 'Lucht en Veld' (den naam van het eenige daaraan gelegene huis), doet zich het vlek de Joure op. Zelden treft men op het land, eene plaats aan, van zoo grootschen en schoonen aanleg als dit vlek, dat 360 huizen bevat. Zijne lange en breede hoofdstraat, met kerk en fraaije toren in het midden, zoude toch waarlijk eene der aanzienlijkste steden des vaderlands tot sieraad verstrekken. |
|
De tabel rechts was een belangrijk hulpmiddel uit deze reisgids. Van Leeuwarden naar Heerenveen was 6½ uren gaans. Van Leeuwarden naar Rauwerd was 2½ uren en naar Akkrum 4 uren. Voor een reisje Leeuwarden Amsterdam: in
regte lijn 23 uren en over de Veluwe 38 uren. Om vanuit onze hoofdstad in Den Haag te komen had men volgens deze reisgids 48 uren nodig. |
 |
|
www.irnsum.nl : de website over de dorpshistorie van Jirnsum |